باکتری (Erwinia amylovora) عامل بیماری خطرناک و بسیار خسارت زایی در درختان میوه دانه دار به ویژه سیب، گلابی، به، زالزالک، ازگیل و… به نام آتشک (Fire Blight) یا بادزدگی می باشد. در بسیاری از موارد به دلیل عدم سمپاشی به موقع قبل از ورود باکتری به اندام میزبان و شرایط رطوبتی بالا مانند بارش های متوالی در دوره گلدهی درختان، خسارت تاحدی پیش می رود که راهکاری جز حذف و ریشه کنی درختان آلوده باقی نمی ماند. میزبانان اصلی این باکتری گیاهان مربوط به خانواده رزاسه می باشد اما بیشترین خسارت گزارش شده در درختان سیب و گلابی با نام آتشک سیب و آتشک گلابی (Fire blight pear and apple) می باشد.
باکتری عامل این بیماری بر روی شانکرها و زخم های به وجود آمده زمستان گذرانی می کند و در اثر بارش باران، شبنم، باد و حشرات پخش می شود. هوای گرم و مرطوب در زمان شکوفه دهی درختان باعث می شود این باکتری ها به سرعت پخش و تکثیر یابد.
در صورت آلوده شدن درختان به این بیمارگر باکتریایی، سال های زیادی درگیر و میزبان این بیماری خواهند بود. برگ، شاخه، گل و میوه های نارس مکانی مناسب برای تجمع این باکتری بوده و عامل بیماری می تواند چند هفته بدون ایجاد هیچ علائمی در این مکان ها زنده و به تکثیر خود ادامه دهد.
نحوه انتشار و خسارت باکتری آتشک:
انتقال این باکتری به درختان از طریق زخم های ایجاد شده بر اثر وزش باد شدید، ابزار آلات آلوده، شکستگی قسمت های مختلف درخت بر اثر صدمات مکانیکی، نیش حشرات یا به صورت چسبیده به قطعات بدنی آن ها صورت می گیرد. باکتری عامل بیماری به صورت پاتوژن در قسمت های مختلف درخت زندگی و به محض فراهم شدن شرایط، فعالیت خود را آغاز و تکثیر می یابد.
علایم بیماری، ابتدا از شکوفه ها شروع می شود (تصویر 1) و در مرحله ی بعد، با پیشروی بیماری سر شاخه ها و برگ ها آلوده می شوند و به دنبال آن میوه درختان و در نهایت طوقه درخت را مورد حمله قرار می گیرد و از بین می برد.
تصویر(1) شکوفه و ساقه گل آلوده به آتشک
علائم بیماری آتشک در شاخه، گل و میوه:
اوایل بهار اولین علائم بیماری در گل ها ظاهر می شود. شکوفه ها و گل ها حساس ترین بخش درختان نسبت به این بیماری می باشند. علائم سوختگی روی گل ها، برگ های اطراف گل و سرشاخه های جوان از علائم اولیه ظهور این بیماری می باشد(تصویر 2).
تصویر(2) شکوفه های و ساقه گل آلوده به آتشک باکتریایی
با گسترش بیماری، اندام های آلوده به سرعت خشک و از بین می روند و سرشاخه های جوان همراه برگ های سوخته و خشک به صورت سرعصایی روی درخت باقی می مانند (تصویر 3) و در نهایت کل درختان از بین می روند. این بیماری علائم خود را روی میوه به شکل ایجاد لکه های قهوه ای یا قرمز رنگ به طوری که انگار سوخته باشند نشان می دهد (تصویر 4).
تصویر(3) حالت سرعصایی شاخه های آلوده به آتشک
تصویر(4) میوه های آلوده به بیماری آتشک
در مراحل بعدی چرخه بیماری، شاخه های درختان آلوده ترک بر می دارد و به تدریج قسمت های ترک خورده، فرو رفته و تیره رنگ می شود در نهایت به بیماری شانکر تبدیل می شوند (تصویر 5).
تصویر(5) شانکر ایجاد شده بر اثر آتشک باکتریایی
برای تشخیص بهتر بیماری آتشک با علایم سرمازدگی در درختان میوه دانه دار که تقریبا در مراحل اولیه علائمی شبیه به هم دارند، اگر لایه خارجی پوست شاخه که مبتلا به شانکر است با چاقو بتراشید رگه هایی قرمز رنگ دیده می شود که نشان دهنده ی علائم بیماری آتشک می باشد (تصویر 6).
تصویر(6) تنه آلوده به شانکر باکتریایی
علائم خسارت بیماری آتشک
با پیشرفت بیماری قطراتی چسبناک حاصل از تراوشات باکتری عامل بیماری روی میوه ها و ساقه ها ایجاد می شود (تصویر 7).
تصویر(7) قطرات صمغ ترشح شده توسط باکتری آتشک
علائم بیماری آتشک در برگ:
علائم بیماری آتشک روی برگ به شکل ظهور لکه های سیاه رنگ در سطح برگ و بین رگبرگ های آن می باشد که به مرور با پیشرفت بیماری این لکه ها بیشتر شده و تمام قسمت های برگ را در بر می گیرد، در چنین حالتی برگ حالت سوختگی به خود گرفته و سپس خشک و از بین می رود (تصویر 8).
تصویر(8) سوختگی و ظهور لکه های سیاه در برگ
روش های مبارزه با بیماری آتشک سیب و گلابی:
روش های کنترل غیرشیمیایی آتشک:
- خوداری از کاشت گیاهان میزبان این باکتری مانند سیب، به و گلابی به طور همزمان در باغ
- خودداری از کاشت درختانی با حساسیت به بیماری آتشک مانند به و زالزالک به عنوان بادشکن در اطراف باغ ها. می توانید از درختان غیر مثمر برای باد شکن در اطراف باغ استفاده کنید.
- استفاده از ارقام مقاوم به بیماری آتشک سیب و گلابی در باغات
- در صورت امکان مصرف کود های ازته در طول فصل رشد به حداقل برسد.
- با مشاهده ی اولین علائم بیماری آتشک در درختان، باید شاخه های آلوده در درختان بیمار را برای جلوگیری از گسترش بیماری هرس و با سموم مسی سمپاشی کنید. به منظور جلوگیری از گسترش بیماری ابزار هرس خود را از یک درخت به درخت دیگر با الکل 70 درصد یا با وایتکس ضدعفونی کنید.
- در زمستان درختان آلوده به آتشک را هرس کنید، هرس های قسمت های آلوده را از ۱۵ تا ۳۰ سانتی متر پایین تر از منطقه آلوده به بیماری انجام دهید. بهتر است هرس را در روز هایی که هوا ابری و بارانی می باشد انجام ندهید.
- رعایت بهداشت باغ. شاخه های هرس شده محلی برای گسترش بیماری و زمستان گذرانی می باشند بنابراین لازم است این شاخه ها را از باغ خارج کرده و بسوزانید.
- حذف شکوفه های ثانویه درختان
- باکتری عامل این بیماری در قسمت شانکر یا پوست های مرده درخت زمستان گذرانی می کند. به همین منظور باید این مناطق آلوده با چاقو بتراشید و پس از رسیدن به بافت سالم آن نواحی را با بردوفیکس رقیق نشده و چسب لاتکس پانسمان کنید.
روش های شیمیایی مبارزه با بیماری آتشک:
- سمپاشی درختان با بردوفیکس ۵ در هزار، بعد از هرس و پس از تنش های ایجاد شده توسط باران شدید، تگرگ، طوفان و …، به دلیل اینکه احتمال شکستگی شاخه در این تنش های محیطی می باشد، ضروری است. سمپاشی های دوره ای برای مبارزه با آتشک سیب و گلابی با بردوفیکس به شرح زیر است:
- قبل از گلدهی و در زمان متورم شدن جوانه ها یک بار سمپاشی با بردوفیکس ۱% توصیه می شود.
- در زمان گلدهی سه بار سمپاشی با بردوفیکس ۲% لازم است انجام شود که به صورت:
نوبت اول در زمان باز شدن ۵% شکوفه ها
مرحله ی دوم در زمان باز شدن ۵۰% شکوفه ها
نوبت سوم در زمان باز شدن کامل شکوفه ها توصیه می شود.
- بعد از دوره گلدهی سمپاشی بردوفیکس ۵% و با فاصله زمانی ۷ تا ۱۲ روز روی سطح سطح درختان باغ طی سه مرحله توصیه شده است.
- در زمان سمپاشی زمستانه، یک نوبت سمپاشی بعد از ریزش 70% برگ ها با بردوفیکس به میزان ده در هزار و نوبت دوم در اسفند ماه بعد از هرس با بردوفیکس به میزان ده در هزار (این مقدار به صورت سمپاشی قبل از بیداری درختان و قبل از تورم جوانه ها می باشد)، برای مبارزه با این بیماری و جلوگیری از گسترش آن در باغ صورت می گیرد.
اثر تغذیه در کنترل بیماری آتشک سیب و گلابی:
تغذیه اصولی درختان و داشتن یک برنامه غذایی مناسب در طول فصل رشد علاوه بر اینکه باعث افزایش رشد، افزایش عملکرد و همچنین افزایش کمیت و کیفیت محصولات می شود باعث افزایش مقاومت گیاه نسبت به بیماری های باکتریایی و قارچی مختلف می شود. همچنین با تغذیه درست و افزایش غلظت شیره ی سلولی گیاهان، درختان نسبت به آفات و بیماری های مقاوم شده و از آسیب آنها در امان هستند. گزارش های متعددی نشان داده است تغذیه درختان با کودهای پتاسیم با هدف مقاومت درختان به باکتری آتشک از میزان خسارت به این بیماری در باغات کاسته است.
با داشتن برنامه غذایی اصولی و اجرای مرحله به مرحله آن، باعث تقویت درختان و از ابتلا ی آنها به بیماری های مختلف باکتریایی و قارچی جلوگیری می کنید. به طور مثال با خودداری از مصرف بیش از حد کود های ازته در طول فصل رشد و استفاده از کود های تقویت کننده و مقاوم کننده درخت مانند کود های حاوی سیلیس، پتاسیم و مس می توانید مقاومت درختان را بالا برده و احتمال ابتلا به بیماری های مختلف را کاهش دهید.
