سرمازدگی درختان

ایران به دلیل دارا بودن شرایط آب و هوایی متنوع قابلیت تولیدات کشاورزی به ویژه باغی در اکثر فصل ها و در استان های مختلف از کشور را دارد. متاسفانه طبق گزارش سازمان جهانی فائو هر ساله 15 درصد محصولات کشاورزی به دلیل خسارت ایجاد شده بر اثر سرمازدگی و یخبندان از بین می روند. این میزان خسارت در درختان حساس مانند بادام و زرد آلو حتی می تواند به 40 درصد هم برسد. بنابراین آشنایی با سرمازدگی و روش های مقابله با سرمازدگی درختان دارای اهمیت زیادی است.

سرمازدگی چیست؟

سرمازدگی در شرایطی اتفاق می افتد که دمای منطقه به زیر صفر درجه سانتی گراد می رسد و این سبب آسیب دیدن قسمتی از بافت یا اندام گیاه می شود که به اصطلاح گفته می شود گیاه بر اثر سرما آسیب دیده و دچار خسارت شده است.

تفاوت سرمازدگی و یخ زدگی

در بسیاری از مواقع سرمازدگی و یخ زدگی به جای همدیگر به کار می رود در حالی که دو کلمه جدا از هم هستند. در سرمازدگی آب بین سلول ها یخ نمی زند و هسته های یخی به شکل کریستال در بین سلول ها تشکیل نمی شود. اما در یخ زدگی آب بین سلول ها در گیاهان یخ می زند و کریستال های یخی مانندی تشکیل می شوند. یخ زدگی این سبب ترکیدن سلول ها و از بین رفتن دیواره سلول ها می شود. معمولا خسارت یخ زدگی چند برابر از خسارت سرمازدگی درختان بیشتر می باشد.

متأسفانه برای ارزیابی خسارت سرما و تنش های دمایی بعضی از کارشناسان ومسولان صندوق بیمه اول دنبال آمار هواشناسی می روند. اگر دما منفی شده و زیر نقطه انجماد برسد خسارت سرما را قبول می کنند. در صورتی که تنش های دمایی اسفند و فروردین ماه بین 1 و 7 درجه سانتی گراد هر ساله خسارت زیادی به باغداران می زند. یخ زدگی که اشتباه به آن سرمازدگی می گویند، به پدیده یخ زدن شیره سلولی گیاه در دما های زیرصفر و منفی گفته می شود. دیواره سلولی گیاهی بر خلاف جانوری غیرقابل ارتجاع هست.

سرما زدگی – یخ زدگی – نقش پتاسیم و سایر کود ها در باغات پسته و دیگر درختان:

پتاسیم مقاومت درختان پسته و هرگیاهی را نسبت به یخ زدگی افزایش میدهد. یخ زدن پدیده ای است که با افزایش حجم محلول موجب ترکیدن و انهدام سلول گیاه و خشک شدن اندام گیاهی می شود. هر چقدر غلظت شیره سلولهای گیاه بیشتر باشد نقطه انجماد پایین تر می افتد. پتاسیم تنها عنصری است که با محلول پاشی و دادن خاکی(معمولا بصورت سولفات پتاسیم) آن می توانیم غلظت شیره سلولی را افزایش بدهیم. پتاسیم مقاومت درخت را نسبت به یخ زدگی افزایش می دهد نه نسبت به سرمازدگی. برای بالا بردن مقاومت درخت به سرمازدگی باید ذخیره کلسیمی گیاه را بالا ببریم. دقت شود سرمازدگی و یخ زدگی دو عنوان کاملا مجزا هستند.

سرمازدگی مربوط به خسارات ناشی از دماهای بالای صفر بوده، ولی یخ زدگی در دماهای زیر صفر درجه اتفاق می افتد. آنزیم ها پس از جذب کلسیم تبدیل به اسیدآمینه مفید آرژنین می شوند. اسید آمینه تاثیر زیادی در جلو گیری از سرما زدگی و تنش های سرمایی نیز دارد، که میتوان آن را بطور خالص یا مخلوط با سایر کود های تقویتی بصورت محلول پاشی و مصرف خاکی برای جلو گیری از سرما زدگی مورد استفاده قرار داد.

خسارت ناشی از سرمازدگی frosting به صورت تدریجی و کم کم ظهور می کند. گل ها باز شده و کم کم سیاه شده و ریزش می کنند. ریزش برگ هم در تیر ماه میتواند ناشی از تنش دمایی اول فصل باشد. یخ زدگی اثر آنی داشته و حداکثر یک الی دو روز بعد قابل مشاهده است. در مورد یخ زدگی که غلظت شیره گیاهی مهم است دادن پتاسیم بسیار اثرگذار است.

 

√انواع سرمازدگی درختان بر اساس زمان وقوع آن

براساس زمان ورود سرما به باغ یا منطقه سرما به سرمای زودرس پاییزه، سرمای زمستانه، سرمای دیررس بهاره تقسیم بندی می شود. معمولا خسارت سرماهایی که در پاییز یا زمستان رخ می دهند کمتر است. در این شرایط بیشتر گیاهان به دوره خواب رفته اند ولی در سرماهای دیررس بهاره و یا زودرس پاییزه که گیاهان هنوز به دوره خواب نرفته اند یا دوره خواب را تمام و بیدار شده اند خسارت وارده بیشتر است به خاطر همین مقابله با سرمای بهاره از اهمیت بیشتری برخوردار است.

انواع سرما در سرمازدگی درختان

در برخی از مطالعات سرما براساس نحوه به وجود آمدن آن و چگونگی ورود به منطقه به 4 گروه تقسیم بندی می شود:

• سرمازدگی انتقالی

در سرمای انتقالی در واقع سرما از یک منطقه در حال گذر است و وارد منطقه دیگری شده که باعث کاهش ناگهانی دما و رسیدن دما به زیر صفر درجه می شود. اغلب این نوع سرمای ورودی با بارش همراه است. این نوع سرما در بیشتر موارد در دوره خواب زمستانی درختان پیش می آید که درختان سردسیری مثل سیب، گلابی مقاوم تر هستند. به ندرت در فصل بهار یا اوایل فصل پاییز این سرما پیش می آید تا خسارت سنگین به باغدار بزند. سرمای انتقالی با باد شدید و خشک بودن هوا همراه است.

• سرمازدگی تشعشعی

سرمای تشعشعی از محل یا منطقه قبلی وارد منطقه جدید نمی شود بلکه در همان منطقه به وجود می آید. این نوع سرما برخلاف سرمای انتقالی بدون باد و هوای خشک است. اگر این نوع سرما در اواخر زمستان یا ابتدای بهار پدید آید می تواند سبب خسارت شود. در این نوع سرمازدگی چون با زمان تورم جوانه های درختان همراه است خسارت سنگین خواهد بود.

• سرمازدگی مختلط

همانطور که از نام آن پیدا است سرمازدگی مختلط حاصل ترکیب سرمای انتقالی و تشعشی است. ابتدا سرمای تشعشی رخ می دهد و به دنبال آن سرمای انتقالی بروز می کند. این نوع سرما ممکن است چند روز متوالی ادامه داشته باشد.

• سرمازدگی تبخیری

این نوع سرمای تبخیری در صورتی رخ می دهد که ابتدا بارانی سرد بر روی زمین و اندام های هوایی درختان مرطوب کند. سپس به دنبال آن باد خشک بوزد و به دلیل کمبود گرما برای تبخیر رطوبت روی زمین و اندام ها بلافاصله یخبندان ایجاد می شود که این نوع سرما خسارت سنگینی دارد.

√انواع سرمازدگی درختان براساس شدت و مدت زمان دوام آن

تقسیم بندی دیگر انواع سرما براساس مدت زمانی که در منطقه که می تواند دوام بیاورد و میزان خسارت به گیاهان را تعیین کند تقسیم بندی می شود. تقسیم بندی دیگر براساس شدت آن است که معمولا شدت آن را میزان دمای سرما تعیین می کند.

• یخبندان ملایم

مدت زمان دوام آن در منطقه کمتر و در این مدت دمای هوای منطقه بین صفر و 1/5- درجه سانتی گراد است.

• یخبندان متوسط

مدت زمان دوام آن در منطقه بیشتر از یخبندان ملایم و در این مدت دمای هوای منطقه بین  1/5- و 3- درجه سانتی گراد است.

• یخبندان شدید

مدت زمان دوام آن در منطقه باز هر دو نوع یخبندان بیشتر و در این مدت دمای هوای منطقه کمتر از 3- درجه سانتی گراد است.

سرمازدگی درختان در چه دمایی اتفاق می افتد؟

مراحل رشدی در درختان از قبیل غنچه در مرحله نشان دادن رنگ، باز شدن کامل عنچه و ابتدای تشکیل میوه به سرما حساس هستند. خسارت سرمازدگی محصولات کشاورزی را در این مراحل رشدی، میزان دما در مرحله رشدی درخت مشخص می کند که جدول زیر دمایی که سبب خسارت سرمازدگی در مراحل رشدی درختان میوه می شود تعیین شده است.

 

راهکارهای جلوگیری از سرمازدگی درختان

امروزه سرمازدگی باغات به عنوان یک تنش یا استرس غیرزنده در درختان میوه بسیار مورد توجه قرار گرفته است و هر ساله خسارت قابل توجهی به باغداران وارد می کند. روش های مقابله با سرمازدگی محصولات کشاورزی ابتدا به دو گروه کلی تقسیم می شوند.

√روش های فعال جلوگیری از سرمازدگی محصولات کشاورزی

باغداران در شب هایی که دما کاهش یافته است و یا همان روز قرار است دمای شب کاهش پیدا کند برای مقابله با سرما اقداماتی را انجام می دهند که روش های فعال برای کوتاه مدت گفته می شوند.

 

• استفاده از انواع بخاری ها

در باغات کوچک که صرفه اقتصادی دارد می توان برای مقابله با سرما از بخاری های نفتی یا ذغالی در بین ردیف های درختان استفاده کرد.

• یخ آب زمستانه و آب پاشی

مقابله با سرمازدگی درختان از طریق آب پاشی روی اندام هوایی درختان یکی از روش های موثر است یا آبیاری یک روز قبل از کاهش دما به زیر صفر درجه به صورت غرقابی می تواند در کاهش خسارت سرمازدگی محصولات کشاورزی بسیار موثر باشد زیرا وقتی آب از حالت مایع به یخ می خواهد تبدیل شود گرما آزاد می کند که این گرما از تشکیل یخ در آب بین سلول های گیاهی جلوگیری می کند. یخ آب زمستانه در باغاتی که تازه نهال کاشته شده است توصیه نمی شود.

 

• استفاده از انواع سوخت ها

در بین ردیف های درختان سطل های فلزی یا آهنی قرار داده می شود که از قبل درون آن ها کاه و کلش گندم، چوب، کود دامی یا گیاهان خشک شده پر شده و با کمی گازوئیل یا نفت سوزانده می شود البته آتش زدن این مواد درون سطل نباید طوری باشد که شعله های آتش دیده شود بلکه دود از سطل ها بلند شود کافی است البته این روش به دلیل اثرات منفی روی محیط زیست توصیه نمی شود.

• پوشاندن تنه درختان

این روش یکی از معروف ترین و متداول ترین در برابر سرمازدگی درختان است. در این روش قسمت تنه درختان از طوقه تا محل انشعاب اصلی شاخه با فوم، گونی کنفی و در درختچه های زینتی با پلاستیک های نایلونی پوشانده می شود در مورد درختان همیشه سبز هنگام استفاده از پوشش های پلاستیکی حتما قبل از استفاده روی پوشش چند تا سوراخ ایجاد شود.

 

•  رنگ زدن تنه

اثبات شده است که برخی از باکتری هایی که درون درختان زندگی می کنند سبب تسریع در تشکیل هسته های یخی در بین سلول های گیاهی می شوند و سرمازدگی تنه درختان را تشدید می کنند. رنگ کردن تنه با بردوفیکس سبب کاهش میزان جمعیت باکتری های تشدید کننده سرمازدگی می شود.

 

•  سمپاشی درختان با سموم مسی

سمپاشی درختان با سموم مسی چون اکسی کلرورمس یا بردوفیکس پس از خزان کامل درختان. روز قبل بروز سرما می تواند سبب کاهش جمعیت باکتری های تشکیل دهنده هسته های یخی در درختان شود و به افزایش مقاومت درختان به سرما کمک فراوانی بکند.

 

• استفاده از کود دامی

کود دامی به دلیل دارا بودن جمعیت میکروبی مفید زیاد، به دنبال آن فعالیت این میکروب ها سبب تولید گرما از کود دامی می شود استفاده از کود دامی در محیط سایه انداز درخت و مخلوط کردن آن با خاک می تواند در برابر سرمازدگی درختان بسیار مفید باشد.

 

• پاشیدن مواد محافظتی بر روی درختان

اگر سرمازدگی در زمان نزدیک به بیداری درختان اتفاق بیفتد چون همزمان با تورم جوانه ها است می تواند خسارت بالایی بزند. برای جلوگیری از این بروز این مشکل، برخی از باغداران در این زمان از محلول پاشی هورمون های شیمیایی موجود در بازار  مانند اتفن که سبب تاخیر در گلدهی و بیداری درختان می شود استفاده می کنند.

روغن پاشی ولک به دلیل بستن روزنه های درختان که از کاهش هورمون خواب در درختان جلوگیری می کند سبب تاخیر در بیداری درختان می شود البته زمان روغن پاشی یا هورمون پاشی باید قبل از تورم جوانه ها صورت گیرد تقریباً یک هفته مانده به تورم جوانه ها انجام شود.

 

• استفاده از ضدیخ

ترکیباتی کاربردی در کودها چون آمینو اسیدها و پتاسیم سبب غلیظ شدن آب بین سلول های می شوند و این سبب می شود یخ زدن آب بین سلول های گیاهان به سختی صورت گیرد زیرا یخ زدن آب غلیظ شده در مقایسه با آب رقیق شده بین سلولی به مدت زمان زیادی نیاز دارد دمای یخ زدگی دوام داشته باشد. این باعث گذر از سرمای خسارت زا در مرحله حساس درخت می شود. به این ترکیبات امروزه ضدیخ گفته می شود.

 

• استفاده از فوگرها یا مه پاش ها

دستگاه هایی که مه تولید می کنند با مه پاشی در هوای باغ از کاهش دما در باغ جلوگیری می کنند. البته به دلیل هزینه بالای تهیه این دستگاه ها و نصب آن با استفبال زیادی روبرو نمی شود.

 

√روش های غیرفعال برای کنترل سرمازدگی باغات

اقداماتی برای همیشه و دائمی از قبل با هدف جلوگیری از سرمازدگی باغات توسط باغدار پیش بینی و انجام می شود اقدامات غیرفعال نام دارد.

• ارقام دیر گل

امروز مهندسی زراعت پیشرفت های چشمگیری در تولید ارقام دیر گل داشته است در باغاتی که مناطب سردسیر هستند ضرورت دارد از ارقامی که نسبت به ارقام مناطق دیگر دیرتر گل می دهند استفاده شود تا زمان گلدهی مصادف با زمان ورود سرما به باغ نباشد به اصطلاح باغدار با این کار باعث شده است درختان از سرما فرار کرده باشند البته در ایران تاکنون تولید ارقام دیرگل در بادام و گردو به مرحله تجاری رسیده است.

• استفاده از پایه های مقاوم به سرما در درختان

باغدار مناطق سردسیری برای جلوگیری از سرمازدگی محصولات کشاورزی هنگام احداث باع باید از ارقام پیوندی استفاده کند که پایه آن ها از ارقام محلی یا بذری است که سازگاری بالایی به آب و هوای منطقه دارند.

 

⇓با مطالعه این مطالب دانش کشاورزی خود را ارتقا دهید⇓

چالکود درختان

سم زمستانه

باغداری در زمستان

یخ آب زمستانه

کود دامی پوسیده

سرمازدگی مرکبات

بهداشت باغ

راه کارهای به تاخیر انداختن سرمازدگی در صیفی جات

رنگ کردن تنه درخت