کاشت آنغوزه

آنغوزه چیست؟

 آنغوره با نام علمی Ferula assa-foetida گیاهی علفی، دارویی و چندساله از خانواده چتریان می باشد. زادگاه اصلی آنغوزه ایران و افغانستان گزارش شده است و در کشور ما در استان های کرمان، خراسان، سیستان و بلوچستان کاشت آنغوزه بیشتر صورت می گیرد. این گیاه علفی می تواند بین 2 تا 2/5 متر ارتفاع داشته باشد. شاخ و برگ ها و گل های آنغوزه مانند گیاه جعفری هستند. گل ها از نوع چتری و به صورت مجتمع گل زرد رنگ و به دو صورت نر و ماده می باشند. میوه ها در این گیاه از نوع شیزوکارپ(دو فندوقه ای)، بیضی و معمولا به رنگ قهوه ای روشن تا تیره هستند.

یک ویژگی منحصر به فرد این گیاه منوکارپیک بودن آن می باشد. یعنی آنغوزه در طول 4 تا 7 سال رویش فقط یک بار به گل می رود و سپس دوره ی رویشی آن خاتمه می یابد. به طوری که در سال های اول رویش برگ و طوقه ایجاد می کنند و در سال های آخر رویش ساقه تشکیل شده و گل ها و میوه ها روی آن شکل می گیرند و سپس ریشه پوسیده و گیاه به طور کامل از بین می رود.

ریشه ها ضخیم، گوشتی و دارای فیبر می باشند که شیره ای را در خود ساخته و ذخیره می کنند. ساقه های آنغوزه نیز خشن، ضخیم، محکم و استوانه ای هستند و چند سال اول معمولا برگ های کمتری دارند. برگ ها از نوع مرکب بوده و چندین تقسیمات فرعی و دندانه دار دارند و معمولا برگ های انتهایی ساقه بزرگتر هستند. شیرابه های داخل ریشه یا ساقه ی این گیاه ارزشمند بوده و مورد استفاده قرار می گیرد.

شرایط آب و هوایی کاشت آنغوزه:

آنغوزه برای رشد مناسب و گل دهی به آفتاب کامل نیاز دارد. این گیاه آب و هوای خشک، خنک و کم باران را ترجیح می دهد و دمای بیش از 40 درجه را نمی تواند تحمل کند. آنغوزه در زمستان دوره ی خواب خود را سپری می کند.

بوته آنغوزه

روش کاشت گیاه آنغوزه:

این گیاه در طیف وسیعی از Ph خاک به خوبی رشد می کند ولی خاک های آهکی و قلیایی را بیشتر ترجیح می دهد و چنانچه خاک خیلی اسیدی باشد رشد ضعیف تری خواهد داشت. آنغوزه برای رشد به خاکی با زهکشی مناسب احتیاج دارد. خاک سنگین باعث می شود ریشه آن نتواند به خوبی در خاک رشد و نفوذ کند. بنابراین جهت کشت گسترده و استفاده تجاری، باید ابتدا به اصلاح بافت خاک بپردازیم. خاک لومی شنی می تواند بافت مناسبی جهت رشد این گیاه باشد.

کاشت آنغوزه در خاک های رسی، سنگین، بدون زهکش و با بارندگی زیاد باعث می شود این گیاه توانایی بقای خود را از دست دهد. بذر این گیاه را می توان در فصل پاییز یا در اوایل بهار در گلدان بکاریم و زمانی که بذرها جوانه زدند آنها را به زمین اصلی انتقال دهیم و یا می ­توان بذرها را از همان ابتدا در زمین اصلی بکاریم. طبق بررسی های صورت گرفته مشخص شده که اگر بذر آنغوزه را از همان ابتدا در زمین اصلی بکاریم محصول بهتری خواهیم داشت.

جهت کاشت آنغوزه از دو روش استفاده می کنند که یکی از این روش ها کاشت درون چاله می باشد. برای این منظور چاله هایی با فاصله یک متر از هم ایجاد کرده و در هر چاله 3 تا 5 بذر می کارند و روی آن را با خاک نرم می پوشانند. روش دیگر کاشت آنغوزه به صورت پاشش بذر روی زمین می باشد. در این روش ابتدا زمین را هموار کرده و بذرها را روی سطح زمین می پاشند و سپس لایه نازکی از شن و ماسه روی آنها می ریزند. هنگام پاشیدن بذر باید دقت کرد که پاشش یکنواخت باشد و با تراکم بوته در یک قسمت زمین و تنک بودن در بخش دیگر زمین مواجهه نشویم.

بهتر است هنگام کاشت آنغوزه، بذرها را در عمق کم بکاریم، که بهترین عمق کاشت دو برابر قطر بذر است و سپس یک لایه شن یا ماسه روی بذرها بریزیم. فاصله مناسب بین کاشت بذرها  50 تا 70 سانتی متر می باشد. بذرهای این گیاه معمولا در دمای 10 تا 15 درجه سانتی گراد به خوبی جوانه می زنند. بهتر است خاک آنها را تا زمان جوانه زنی دائما مرطوب نگه داریم ولی بعد از اینکه جوانه زنی انجام شد فقط در مواقعی که خاک کاملا خشک شده آبیاری انجام شود.

زیرا آبیاری بیش از حد موجب پوسیدگی ریشه و توقف رشد جوانه ها می شود و شرایط را برای حمله قارچ های پاتوژن خاکزاد فراهم می سازد. در مزارعی که آنغوزه به گل و تولید بذر می رسد به علت ریزش بذرها روی زمین هرساله در آن مزرعه تعداد زیادی از این گیاه می روید، بنابراین اگر قصد نداریم هرساله در مزرعه این گیاه را کشت کنیم بهتر است قبل از ریزش کامل بذرها گل ها را جدا کنیم.

آنغوزه به بسیاری از آفات و بیماری ها مقاوم می باشد ولی گاهی در فصل گرم و بهار مورد حمله شته ها قرار می گیرد. جهت از بین بردن شته ها می توان از اسپری محلول پالیزین(حشره کش ارگانیک) استفاده نمود. محلول پاشی با روغن ولک هم می توان به مرگ شته ها منجر شود.

برداشت آنغوزه:

برداشت این گیاه در انتهای اسفند ماه تا اواسط اردیبهشت ماه انجام می شود. ریشه و قسمت پایین ساقه را برش می دهند تا شیرابه آن خارج شود، سپس آن را جمع آوری می کنند. این شیرابه با قرار گرفتن در معرض هوا سفت شده و پس از سفت شدن جمع آوری می شود. این عمل برش زدن چندین مرتبه در فصل بهار می تواند انجام شود.

این شیره به دو صورت آنغوزه اشکی و توده ای وارد بازار می شود. آنغوزه اشکی کاملا تمیز و عاری از هرگونه خاک و یا خاشاک بوده و به رنگ داخلی سفید و رنگ خارجی زرد مایل به قرمز و یا قهوه ای روشن می باشد. این نوع آنغوزه در مجاورت هوا به سرعت اکسیده شده و به رنگ تیره در می آید. آنغوزه توده ای که نوع دیگر این محصول است دارای شاخ و برگ بوده و نامرغوب می باشد و بویی تند شبیه سیر دارد.

شیرابه خشک شده آنغوزه

کاربرد و ارزش اقتصادی آنغوره:

انگژد، حلتیت، صمغ‌الانجدان، انگدان و کمات از نام‌های دیگر آنغوزه می باشند. آنغوزه جزء گیاهان دارویی محسوب می شود و فواید درمانی بسیاری از آن گزارش شده است. این گیاه دارای طبعی گرم و خشک بوده و در طب سنتی کاربرد بسیاری دارد. آنغوزه دارای خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی می باشد و از موارد استفاده آن در طب سنتی می توان به کمک به هضم غذا، درمان یبوست، تسکین دندان درد، تقویت معده و سیستم گوارش، آسم و سیاه سرفه، برونشیت، کاهش فشار خون، ضد انقباض ماهیچه ها، کاهش کلسترول، تسکین سردرد و … اشاره کرد.

یکی از کاربردهای اصلی آنغوزه این است که از شیره های خارج شده از ریشه و ساقه ی این گیاه در صنعت، نوعی چسب نامرئی تولید می کنند و برای چسباندن سنگ های قیمتی نظیر الماس و یا جواهرات از آن استفاده می کنند. همچنین شیرابه آن در صنعت چاپ، نساجی و عطر سازی نیز کاربرد دارد.

از برگ و شاخه های این گیاه همچنین به عنوان یک سبزی و ادویه در طعم دهی غذاها استفاده می کنند. امروزه آنغوزه بیشتر به عنوان طعم دهنده در محصولات غذایی مانند نوشابه ها و فرآورده های گوشتی و یا معطر کننده و تثبیت کننده عطرها در فرآورده های آرایشی مورد مصرف قرار می گیرد.