اصلاح خاک شور و قلیایی

تنش شوری همواره به عنوان یک عامل محدوده کننده رشد بوده و یکی از مهم‌ ترین عوامل کاهش تولیدات کشاورزی شناخته‌ شده است. در مناطق خشک و نیمه خشک شوری آب و خاک مشکلات اساسی را برای کشاورزان و باغداران رقم می زند به همین دلیل اصلاح خاک شور و قلیایی یکی از اقدامات مهم به منظور افزایش تولید و عملکرد گیاهان می باشد.

ایران پس از هند و پاکستان با دارا بودن 6.8 میلیون هکتار اراضی شور در صدر کشور های در معرض تهدید تنش شوری قرار دارد. یکی از آخرین گزارش‌ ها در مورد ایران میزان اراضی شور را تا 27 میلیون هکتار و به عبارتی 17 درصد از کل مساحت کشور تخمین زده است.

تجمع املاح مختلف مانند کلر، سدیم و بر در خاک تاثیرات زیادی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک دارد. همچنین تجمع املاح باعث کاهش جذب عناصر غذایی مانند کلسیم، پتاسیم، فسفر، روی شده و عملکرد محصولات را تحت تاثیر قرار می دهد.

گیاهان مختلف از نظر تحمل به شوری متفاوت می باشند. علائم سمیت کلر از نوک برگ آغاز شده، به سمت حاشیه ها رفته و باعث ریزش زودرس برگ ها می شود. نشانه های سمیت سدیم ابتدا به صورت سوختگی و خشکیدگی کناره برگ های مسن و بعد تمامی گیاه را در برمی گیرد.

سمیت بر در برگ های پیر به صورت زردی و لکه های خشکیدگی از نوک برگ شروع می شود به سمت داخل گسترش می یابد و ممکن است علائمی مانند ترشح صمغ از تنه یا شاخه های قطور نیز مشاهده شود.

تقسیم بندی خاک ها از لحاظ شوری و قلیایی:

خاک شور:

• درجه شوری صفر: این خاک فاقد هرگونه نمک بوده و برای رشد گیاهان محدودیتی ایجاد نمی کند.
• درجه ۱: در خاک هایی با درجه شوری یک، میزان شوری در حدی است که روی رشد گیاهان حساس به شوری اثر گذاشته و باعث کاهش عملکرد آنها شده اما در رشد گیاهان نمک دوست تاثیری ندارد.
• درجه ۲: خاک هایی با درجه شوری دو تاثیر زیادی در رشد هرگونه گیاه داشته و باعث کاهش رشد معمولی گیاهان می شود.
• درجه ۳: این خاک با درصد بالایی نمک همراه است و فقط گیاهان مقاوم به شوری در این نوع خاک ها دوام می آورند و رشد نسبتا خوبی دارند.

شوری و درصد نمک در این گونه خاک ها به صورتی است که رشد بعضی از گیاهان دچار مشکل می شود. در خاک های شور فقط گیاهان مقاوم به شوری قابلیت رشد و نمو را دارند. هدایت الکتریکی (EC) یا همان میزان شوری در خاک های شور بیشتر از 4 میلی موس بوده و سدیم قابل تعویض آن کمتر از 15 درصد و همچنین PH آن معمولا از 8/5 کمتر می باشد. نمک های خاک شور از نوع نمک های خنثی مانند سولفات سدیم، کلسیم، منیزیم و کلرید است.

خاک قلیایی:

هدایت الکتریکی (EC) در خاک قلیایی کمتر از 4 میلی موس و سدیم قابل تعویض (E.S.p) آن بیشتر از ۱۵ درصد است. PHخاک های قلیا از میزان 8/5 بیشتر بوده و گاهی ممکن است به 10 برسد. نمک این گونه خاک ها کمتر از خاک های شور بوده اما سدیم قابل تعویض آن بیشتر از خاک های شور می باشد.

خاک شور و قلیایی:

هدایت الکتریکی خاک شور و قلیایی بیشتر از 4 میلی موس بوده و سدیم قابل تعویض در این گونه خاک ها بالاتر از 15 درصد می باشد. PHخاک شور و قلیایی معمولا بالای 8/5 بوده و میزان سدیم قابل تعویض نسبت به خاک های دیگر بیشتر می باشد.

اصلاح خاک های شور و قلیایی:

عوامل مختلفی رشد و عملکرد محصول را تحت تاثیر قرار می دهند که یکی از این عوامل میزان نمک خاک و شوری خاکی که گیاهان در آن کشت می شوند می باشد. در خاک هایی با میزان شوری بالا به دلیل بالا بودن غلظت نمک ها در اطراف ریشه، رشد گیاهان مختل می شود.

در بعضی موارد میزان شوری به حدی زیاد است که رشد متوقف و باعث نابودی گیاه می شود. به منظور جلوگیری از وقوع این موارد باید نسبت به اصلاح خاک های شور و خارج کردن نمک ها از اطراف ریشه اقدام کرد. روش های مختلفی برای اصلاح خاک شور و قلیایی وجود دارند که مهم ترین آنها عبارتند از:

کاشت گونه های مقاوم به شوری

با پیشرفت امروزه ارقام جدید اصلاح شده ای که مقاوم به شوری بوده تولید شده و در دسترس کشاورزان قرار می گیرد. با کاشت این ارقام مقاوم می توان از تاثیرات شوری در عملکرد گیاهان کاشت. درختان میوه حساسیت بیشتری به شوری نسبت به محصولات زراعی دارند بنابراین بهتر است در زمین های شور گونه های زراعی مقاوم تر مانند چغندر قند، یونجه، شبدر و … را کشت کرد.

آبشویی به منظور اصلاح خاک شور

یکی از بهترین روش ها برای اصلاح خاک شور آبشویی املاح و نمک ها و خارج کردن آنها از دسترس ریشه می باشد. بهتر است برای دفع نمک از اطراف خاک ریشه، زهکشی و آبشویی را همزمان انجام دهید. در هوای گرم حلالیت نمک ها بیشتر است، اما در هوای سرد آب بیشتری در دسترس است به همین دلیل می بایست آبشویی را در فصل سرد سال انجام داد.

در خاک هایی که مشکل شوری وجود دارد برای اصلاح آن میتوانید در فصل خواب ابتدا یک آبیاری سبک داشته باشند که منافذ خاک آغشته از آب شود و پس از چند روز یک آبیاری سنگین انجام دهید تا نمک موجود در خاک شسته شده و به اعماق پایین تر هدایت شود.

در خاک هایی که درصد  سیلت بالایی دارند و قسمت اعظم آن را لای تشکیل می دهد آبشویی به راحتی انجام نشده و آب به راحتی در خاک نفوذ نمی کند. برای آبشویی بهتر است ایتدا یک ابیاری سبک با اسید سولفوریک داشته باشید که سدیم بصورت محلول در آمده و منافذ خاک پر از آب شود و ک هفته بعد یک آبیاری سنگین داشته باشیم که سدیم شسته شده و به لایه های پایینی خاک هدایت شود.

در صورتی که آبشویی بدرستی انجام نشود و نمک ها به عمق بیشتر پایین تر از 80 سانتی متر هدایت نشوند باعث میشود نمک های سطحی به عمق حدود 60 سانتی متری خاک برود که قسمات اصلی ریشه های درخت بوده و اثرات بسیار منفی برای کشاورزی ما ایجاد کند.
پس توجه داشته باشید که قطعا آبشویی نکردن بهتر از آبشویی اشتباه کردن است.

اصلاح خاک شور با کاهش تبخیر سطحی

با کاهش تبخیر سطحی، رطوبت خاک حفظ شده و باعث عدم انتقال املاح و نمک های موجود به اطراف ریشه می شود. مالچ پاشی روی سطح خاک، جمع آوری بقایا و گیاهان وجین شده و قرار دادن آنها بین ردیف های کاشت و آبیاری در ساعاتی که دما هوا پایین بوده می تواند به کاهش تبخیر سطحی و عدم انتقال نمک های به منطقه ریشه کمک زیادی کند.

روش‌ های صحیح کاشت بذر متناسب با خاک‌ های شور

در زمین هایی با خاک شور اگر قصد کشت به روش کرتی را دارید می بایست زمین کاملا تسطیح شود تا از تشکیل پشته های نمک در سطح زمین جلوگیری شود. کشت را در این زمین ها باید به صورت دو ردیفی در دو طرف پشته انجام داد به طوری که در محل داغ آب کمترین میزان املاح باشد.

کوتاه کردن دوره آبیاری به منظور اصلاح خاک شور

در زمین هایی با خاک شور باید فاصله بین دور آبیاری را کمتر در نظر گرفت تا غلظت املاح موجود در خاک بیش از حد نشده و به مرور باعث شوری بافت خاک نشود.

اصلاح بافت خاک به کمک مواد آلی

یکی دیگر از روش های اصلاح خاک های شور و قلیایی استفاده از کودها و مواد آلی مختلف می باشد که این روش علی رغم هزینه هایی که دارد، به دلیل تاثیرات خوبی که بر روی بافت خاک می گذارد بسیار مورد توجه کشاورزان و باغداران می باشد. مواد آلی به متعادل کردن PH کمک کرده و باعث افزایش نگهداری آب در خاک، پوک شدن خاک و افزایش حاصلخیزی آن می شود. مصرف مواد آلی علاوه بر اصلاح بافت خاک باعث توسعه ریشه،افزایش رشد و عملکرد گیاهان می شود.

اصلاح خاک شور با گوگرد:

گوگرد یکی از موادی است که می توان به وسیله آن اصلاح خاک را انجام داد. مصرف گوگرد تاثیرات خوبی بر روی خاک می گذارد و با اکسید شدن نمک کربنات را به سولفات تبدیل می کند. گوگرد خود یک عنصر مورد نیاز گیاه بوده و با دسترس بودن آن در خاک علاوه بر رفع نیاز گیاه، PH خاک پایین می آید. این عنصر می تواند در پیشگیری و کنترل انواع بیماری های قارچی موثر باشد و از پوسیدگی ریشه جلوگیری کند.

ترکیبات ضد شوری و آنتی سالت ها

آنتی سالت ها  ترکیبات کلسیمی آماده ای هستند که میتوانیم همراه با آبیاری از آنها استفاده کنیم تا جذب مواد غذایی توسط ریشه افزایش پیدا کند. برای خرید ترکیبات ضد شوری کلیک کنید.

 

اصلاح خاک شور با اسید هیومیک:

اسید هیومیک که از واژه هوموس گرفته شده است که به بقایای تجزیه شده از مواد آلی که سال های زیادی توسط میکروارگانیسم های مفید خاک تجزیه شده است و به رنگ قهوه ای تیره می باشد گفته می شود.

مصرف هیومیک با پایین آوردن PH باعث بهبود ساختار خاک و نگهداری بیشتر آب در آن شده و جذب بیشتر عناصر غذایی موجود در خاک را افزایش داده و همچنین باعث کاهش هزینه خرید کود شیمیایی شده و از هدر رفت آب جلوگیری می کند.

اصلاح خاک شور با اسید سولفوریک: