آفات گندم

گندم با نام )Triticum aestivum) از مهم ترین غلات زراعی برای جهان محسوب می شود. گندم در طی مراحل رشدی خود درگیر تنش های زنده و غیر زنده می شود که این تنش ها هرکدام به نحوی عملکرد این محصول را تحت تاثیر قرار می دهند. آفات گندم از مهم ترین تنش های زنده بوده که کاهش قابل توجه‎ا ی در عملکرد ایجاد کرده و خسارت زیادی را به کشاورزان وارد می کنند.

سن گندم، شته گندم، ملخ، سوسک برگخوار غلات، سوسک قهوه ای، تریپس، سوسک سیاه و … از جمله آفات مهم و بسیار خسارت زا در گندم می ‎باشند که در ادامه به نحوه خسارت آنها به گندم و روش های کاربردی جهت کنترل و مبارزه با آنها اشاره کرده ایم پس با ما همراه باشید.

سوسک قهوه ای گندم (Anisoplia spp)

سوسک دانه خوار یا سوسک قهوه ای گندم هرساله خسارت زیادی را به گندم وارد می کند. حشره کامل در این آفت سیاه رنگ و براق، تخم سوسک قهوه ای گرد و به رنگ سفید، شفیره ی آن به رنگ قهوه ای مایل به زرد و لاروهای این سوسک دارای سر و پای قهوه ای رنگ و بدن به رنگ سفید می باشند.

نحوه خسارت آفت سوسک قهوه ای گندم:

سوسک قهوه ای گندم در دو مرحله ی لاروی و حشره ی کامل به گندم خسارت می زند. نحوه خسارت سوسک ها به نحوی است که در طول زندگی خود با تغذیه از دانه های خوشه های گندم باعث تخریب آنها می شوند. لاروهای این آفت خسارت خود را به صورت تغذیه از ریشه گیاه می زند و با ادامه روند خسارت موجب ضعیف شدن آن می شود.

خسارت اصلی این آفت مربوط به مرحله ی لاروی بوده که به گندم پاییزه تازه جوانه زده حمله نموده و باعث قطع شدن ریشه و طوقه آن ها می گردد. تغذیه لاروها از ریشه باعث از بین رفتن بوته های جوان گندم در مزرعه، شکستگی دانه های گندم و یا سوراخ شدن آنها می شود.

روش های کنترل سوسک قهوه ای از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• در صورت امکان کاشت زود هنگام
• داشتن برنامه غذایی اصولی و مناسب
• بازدید و بررسی مزرعه بعد از سبز شدن
• جمع آوری حشرات کامل به محض شناسایی آنها
• برداشت زود هنگام به محض قابل برداشت بودن مزرعه
• زدن شخم عمیق بالافاصله بعد از برداشت
• یخ آب زمستانه برای نابودی فرم زمستان گذران آفت
• برای کنترل این آفت مبارزه شیمیایی توصیه نمی شود، در صورت طغیان آفت حتما با مشاور گیاهپزشک مشورت کنید.

تریپس گندم (Haplothrips tritici)

یکی دیگر از آفات خسارت زا در گندم تریپس یا ریشک بال بوده که این آفت در اکثر مناطق کشور انتشار دارد. میزبانان تریپس، گندم، جو، چاودار، ذرت، برنج و … می باشند. حشره کامل در این آفت قهوه ای رنگ، تخم های آن لوبیا شکل، سفید رنگ و پوره های آن زرد متمایل به قرمز می باشد.

نحوه خسارت تریپس گندم:

خسارت مربوط به آفت تریپس شبیه به خسارت نماتد در گندم می باشد که گاهی اشتباه گرفته می شود. پوره های قرمز رنگ تریپس در لای برگ گندم زندگی کرده و از مواد غذایی برگ، گل و خوشه ی گندم تغذیه می کنند.

با ادامه روند تغذیه پوره ها از گندم، این حشرات لکه های زرد رنگی بر روی برگ باقی می گذارند. تغذیه پوره های تریپس باعث نرمی و چروکیدگی دانه های گندم و کجی و افتادگی خوشه ها می شود. خسارت این آفت در مزارع گندم آبی بیشتر است و باعث کاهش وزن هزار دانه در این محصول می شود.

روش های کنترل تریپس از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• داشتن برنامه غذایی اصولی و مناسب
• شخم عمیق بعد از برداشت محصول به منظور از بین بردن فرم زمستان گذران آفت
• رعایت بهداشت در مزرعه، خارج کردن و انهدام بقایای گیاهی آلوده مزرعه
• حشره کامل سن و تریپس به طور همزمان در مزرعه گندم ظاهر می شوند بنابراین سموم مصرفی برای مبارزه با سن گندم برای تریپس هم می تواند کاربرد داشته باشد. با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک استفاده سموم حشره کش دیمتوات به میزان 1/5 لیتر در هکتار، پیریمور به میزان 0/5 تا 1 کیلوگرم در هکتار و مالاتیون به میزان 2/5 لیتر در هکتار برای مبارزه شیمیایی علیه تریپس توصیه شده است.

سن گندم (Eurygaster integriceps)

زمستان گذرانی سن گندم در مناطق گرم و خشک به فرم حشره کامل در اطراف بوته ها و بقایای گیاهی می باشد. زمانی که دمای هوا به 10 درجه سانتی گراد برسد این آفت فعالیت خود را آغاز می کند و باعث خسارت به گندم می شود. حشره کامل در این آفت به رنگ قهوه ای یا زرد، تخم کروی و به رنگ سبز روشن و پوره های آن بعد از خروج از تخم سبز روشن می باشند.

نحوه خسارت آفات گندم (سن گندم):

خسارت مربوط به سن گندم در مزارع دیم بیشتر بوده و این آفت باعث کاهش کیفیت آرد گندم و از دست رفتن قابلیت نانوایی آن می شود. در مزارعی که هنوز گندم ها به خوشه نرفتند، حشره کامل سن با تغذیه از مواد غذایی برگ باعث سفید و پوک شدن خوشه های گندم می شود. این آفت برای تغذیه راحت تر از دانه های گندم بزاق خود را به داخل آنها تزریق می کند. موادی که در دانه های گندم وجود دارد و باعث افزایش خاصیت نانوایی این محصول می شوند، هنگام وارد شدن بزاق دهان سن در داخل دانه ها از بین رفته و باعث کاهش خاصیت نانوایی گندم می شود.

روش های کنترل سن از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم و زودرس
• داشتن برنامه غذایی اصولی و مناسب
• برداشت سریع محصول به محض قابل برداشت بودن خوشه های گندم
• وجین علف های هرز به منظور کاهش جمعیت آفت
• استفاده از حشرات مفید در کشاورزی و دشمنان طبیعی آفت مانند مگس های پارازیتوئید، سوسک های شکاری کارابید، عنکبوت ها و پرندگان به منظور مبارزه بیولوژیک با آفات سن گندم
• مبارزه با سن مادر بعد از استقرار در مزرعه و مبارزه با پوره ی آفت در سن دوم باعث کاهش جمعیت آفت می شود.
• مصرف سموم شیمیایی برای مبارزه با این آفت باید به عنوان آخرین راه حل باشد زیرا باعث از بین رفتن دشمنان طبیعی و افزایش مقاومت آفات به سموم می شود.

شته روسی گندم (Diuraphis noxia)

یکی دیگر از آفات گندم شته روسی بوده که گیاهانی مانند گندم، جو، چاودار، تریتیکاله و … میزبانان این آفت می باشند. شته روسی در شرایط آب و هوای گرم و خشک بیشتر زندگی کرده ولی در آب و هوای بارانی نیز قادر به ادامه حیات می باشد. این آفت سبز رنگ و دارای بدنی دوکی شکل می باشد.

نحوه خسارت آفات گندم (شته روسی گندم):

خسارت اصلی این آفت مربوط به حشره کامل بوده که با تغذیه از بوته های گندم باعث ایجاد نوارهای طولی سفید یا بنفش در سطح برگ می شود. با ادامه روند خسارت توسط این آفت، دانه های گندم دچار ریزش شده، شکل ریشک ها و سنبله ها بدفرم شده و در صورت شدت خسارت، بوته ها کاملا خشک می شوند. 

روش های کنترل شته روسی از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• تنظیم تاریخ کاشت
• داشتن برنامه غذایی اصولی و کوددهی در زمان مناسب
• بازدید منظم از مزرعه گندم
• در مبارزه شیمیایی علیه شته روسی گندم، با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک استفاده از سموم پیریمور یک نوبت به میزان 0/5 تا 1 کیلو در هکتار و دیمتوات یک نوبت به میزان 1/5 لیتر در هکتار توصیه شده است. استفاده از سایر سموم با نظر گیاهپزشک می تواند موثر باشد.

شته معمولی گندم (Schizaphis graminum)

میزبانان شته معمولی، گندم، جو، چاودار، سورگوم، ذرت و برنج می باشند. زمستان گذرانی این آفت به فرم تخم بر روی علف های هرز مزرعه می باشد. حشره کامل در شته معمولی گندم سبز مایل به زرد رنگ بوده و تخم ها ابتدا سبز رنگ و سپس سیاه رنگ می شوند.

نحوه خسارت آفات گندم (شته معمولی گندم):

خسارت این آفت مربوط به حشره کامل یا همان شته ها می باشد. شته از مواد غذایی قسمت های مختلف گندم تغذیه می کند و باعث ایجاد خسارت در این محصول می شود. با ادامه روند خسارت توسط شته لکه هایی بی رنگ روی برگ ایجاد شده، برگ ها پیج خورده، بوته های گندم زرد و ضعیف شده و دانه ها چروکیده می شوند.

روش های کنترل شته معمولی از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• تناوب کشت مناسب با گیاهان غیر میزبان آفت
•  استفاده از ارقام زودرس
• داشتن برنامه غذایی اصولی
• کنترل علف های هرز مزرعه
• کنترل بیولوژیکی آفت با استفاده از دشمنان طبیعی آن مانند کفشدوزک هفت نقطه ای، بالتوری، مگس سیرفید، زنبورهای پارازیتوئید
• مبارزه شیمیایی زمانی که 10% گیاهان در مرحله ساقه دهی تا خوشه دهی آلوده شدند، با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک با یکی از سموم پیریمور به میزان 0/5 تا 1 کیلوگرم در هکتار، کنفیدور به میزان 0/5 لیتر در هکتار و دیازینون به میزان 1 تا 1/5 لیتر در هزار لیتر آب امکان پذیر می باشد.

سوسک سیاه گندم (Zabrus tenebrioides) 

سوسک سیاه از آفات گندم بوده که حشره کامل در این آفت به رنگ قهوه ای مایل به سیاه بوده، لاروها قهو های رنگ و تخم ها و شفیره ی سفید رنگ می باشد.

نحوه خسارت سوسک سیاه گندم:

خسارت اصلی آفت سوسک سیاه مربوط به مرحله ی لاروی می باشد. لاروها هنگام خروج از تخم، خسارت خود را با تغذیه از برگ گندم شروع می کند. با ادامه روند خسارت برگ ها و جوانه های گندم خشک می شوند. حشرات کامل سوسک سیاه در اواخر بهار تا اوایل تابستان در مزرعه ظاهر شده و از خوشه های گندم تغذیه می کنند و باعث خسارت می شوند.

روش های کنترل سوسک سیاه از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• داشتن برنامه غذایی اصولی و مناسب گندم
• رعایت تناوب زراعی با استفاده محصولاتی مانند آفتابگردان، نخود و کلزا و عدم کشت گندم در مزارع آلوده
• زدن شخم عمیق بالافاصله بعد از برداشت محصول
• جمع آوری یا سوزاندن کاه و کلش در مناطق آلوده به منظور کاهش جمعیت آفت
• مبارزه شیمیایی و استفاده از سموم دیازینون، دورسبان با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک به محض دیدن اولین علائم خسارت به میزان 1 تا 2 لیتر در هکتار توصیه شده است.

سوسک برگخوار غلات (Oulema melanopus)

سوسک برگخوار از آفات مخرب گندم بیشتر در مزارع آبی دیده می شود. این آفت در سال یک نسل تولید می کند و زمستان گذرانی آن به فرم حشره کامل در زیر بقایای گیاهی می باشد. حشره کامل این آفت به رنگ سیاه براق بوده، تخم ها به صورتی انفرادی و لاورها به رنگ زرد مایل به قهوه ای می باشند.

نحوه خسارت آفات گندم (سوسک برگخوار):

خسارت این آفت مربوط به حشره ی کامل می باشد. سوسک برگخوار به برگ گندم حمله کرده و با تغذیه از مواد غذایی آن باعث آسیب به برگ و کاهش عملکرد محصول می شود. با ادامه روند خسارت توسط سوسک برگخوار بوته های گندم قبل از خوشه دهی زرد شده و خشک می شوند.

روش های کنترل سوسک برگخوار از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• رعایت بهداشت در مزرعه، جمع آوری و انهدام بقایای گیاهی
• داشتن برنامه غذایی اصولی به منظور افزایش مقاومت نسبت به آفات
• در صورت شدت حمله، با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک می توان از سمومی مانند مالاتیون و دیازینون به نسبت 1 لیتر درهکتار استفاده نمود.

شپشک ریشه گندم (Porphyrophora tritici)

شپشک ریشه از آفات گندم بوده که حشره کامل در این آفت بیضی شکل و به رنگ قرمز می باشد. تخم های این حشره نیز توده ای، بیضی شکل و به رنگ قرمز عنابی می باشد.

نحوه خسارت شپشک ریشه گندم:

خسارت این آفت مربوط به مرحله پوره می باشد. پوره های شپشک ریشه با تغذیه از مواد غذایی گیاه باعث کاهش رشد و ضعیف شدن بوته گندم می شود. با ادامه ی روند خسارت توسط پوره ها، بوته های گندم به تدریج کوتاه و زرد شده و باروری خود را از دست می دهند.

روش های کنترل شپشک ریشه از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• گذاشتن آیش در مزرعه
• زدن شخم عمیق بالافاصله بعد از برداشت
• جمع آوری و زیر خاک کردن بقایای گیاهی مزرعه
• داشتن برنامه غذایی اصولی به منظور افزایش مقاومت نسبت به آفات
• برداشت به موقع و جلوگیری از ریزش دانه ها در سطح مزرعه
• شخم به موقع بهاره برای کنترل علف های هرز مزرعه

کنه قهوه ای گندم (Petrobia latens Muller)

یکی دیگر از آفات مخرب گندم کنه قهوه ای می باشد. میزبانان این آفت گیاهانی مانند گندم، جو، یونجه، ذرت، حبوبات، گل گندم، شاهتره، بومادران و … می باشند. حشره کامل در این آفت درشت، دارای 4 جفت پا و به رنگ قهوه ای یا زرد می باشد. تخم زمستانه کنه قهوه ای گندم، قرمز رنگ و تخم تابستانه ی آن به رنگ سفید می باشد. لاروها پس از خارج شدن از تخم به رنگ صورتی روشن هستند ولی با تغذیه از برگ تیره شده و به رنگ قهوه ای در می آیند.

نحوه خسارت آفات گندم (کنه قهوه ای  گندم):

خسارت اصلی این آفت مربوط به مرحله ی لاروی می باشد. لارو کنه قهوه ای گندم در اواخر فروردین ماه تا اواسط اردیبهشت ماه هنگام پنجه زنی و قبل از به ساقه رفتن گندم باعث ایجاد خسارت در این گیاه می شود. با ادامه روند خسارت توسط لارو آفت، بوته ی گندم ضعیف شده و تعداد پنجه های تولیدی در خوشه های گندم کاهش می یابد. برگ هایی که مورد حمله قرار گرفتند و لارو آفت از آنها تغذیه کرده است از انتها شروع به زرد شدن می کنند و پس از مدتی خشک می شوند.

روش های کنترل کنه قهوه ای از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• انجام شخم عمیق شرایط را برای فعالیت آفت نامساعد کرده و سبب کاهش جمعیت می شود.
• رعایت تناوب زراعی و استفاده از گیاهان غیر میزبان به مدت چند سال
• داشتن برنامه غذایی اصولی و مناسب
• استفاده از کنه ها و حشرات شکارگر آفت جهت کنترل بیولوژیکی
• در صورتی که جمعیت آفت بالا باشد و مزرعه برای کنترل پوره های سن گندم و یا شته ها سمپاشی نشده باشند با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک، می توان از سموم شیمیایی کنه کش استفاده کرد.

زنبور ساقه خوار گندم (Cephus pygmaeus)

زنبور ساقه خوار زمستان را به فرم لارو در داخل پیله ی خود در طوقه ی گندم زندگی می کند. حشره کامل در این آفت باریک بوده و به رنگ سیاه براق می باشد. لارو زنبور ساقه خوار بدون پا، خمیده و سفید رنگ بوده و خسارت زیادی را به محصول وارد می کند. میزبانان زنبور ساقه خوار گیاهانی مانند گندم، جو، چاودار، یولاف و … می باشند.

نحوه خسارت زنبور ساقه خوار گندم:

خسارت اصلی این آفت مربوط به مرحله ی لاروی می باشد. لارو زنبور ساقه خوار بعد خروج از تخم، از بافت داخل ساقه تغذیه می کند. با ادامه ی روند خسارت، لاروها شروع به جویدن طوقه کرده و از رسیدن مواد غذایی به خوشه های گندم جلوگیری می کند بنابراین به تدریج بوته ها خشک می شوند. خوشه های آسیب دیده توسط لارو پوک شده و با وزش باد روی زمین افتاده و دچار ورس می شوند.

روش های کنترل زنبور ساقه خوار از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم مانند رقم آزادی
• در صورت امکان کاشت ارقام دیررس
• زدن شخم عمیق و زیرو رو کردن بقایای گیاهی آلوده مزرعه
• بهداشت مزرعه، خارج کردن بقایای گیاهی و سوزاندن آنها
• رعایت تناوب زراعی در مزرعه و عدم کاشت گیاهان خانواده گرامینه به مدت چند سال
• افزایش مقاومت گندم نسبت به آفات با داشتن برنامه غذایی مناسب

پروانه برگخوار گندم (Syringopais temperatella)

پروانه برگخوار یا مینوز گندم بیشتر در مناطق گندم کاری خوزستان گزارش شده است. این آفت مناطق گرمسیری را بهتر از مناطق سرد ترجیح می دهد. حشره کامل نر در پروانه برگخوار دارای دو لکه زرد روشن و ماده ها دارای دو لکه قهوه ای می باشند. تخم این آفت به رنگ زرد، بیضی شکل و کنگره دار بوده و لاروها بعد خروج از تخم زرد رنگ و سپس خاکستری روشن می شوند.

نحوه خسارت آفات گندم (پروانه برگخوار گندم):

خسارت اصلی توسط لارو این آفت می باشد. لارو برگخوار گندم از نوک برگ وارد گیاه شده و با تغذیه از بافت آن، فضولات خود را درون حفره ای می ریزد. با ادامه روند خسارت توسط لارو نوارهای طولی روشن روی برگ شکل می گیرد.

روش های کنترل پروانه برگخوار از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• رعایت تناوب زراعی با کاشت محصولاتی مانند کنجد، خیار، گوجه فرنگی و …
• شخم عمیق بعد از برداشت محصول به منظور کاهش جمعیت لاورها
• داشتن برنامه غذایی اصولی و افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات
• مبارزه شیمیایی در مراحل 4-3 برگی تا اوایل پنجه زنی با استفاده از سموم دیازینون و مالاتیون با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک به نسبت یک لیتر در هکتار توصیه شده است.

پروانه خوشه خوار گندم (Apamea sordens)     

حشره کامل آفت پروانه خوشه خوار به رنگ زرد یا خاکستری بوده که حدود 30 تا 40 میلی متر طول دارد. حشره ی ماده پروانه خوشه خوار پس از جفت گیری تخم های خود را روی خوشه گندم می گذارد. لاروهای این آفت هنگام خروج از تخم به رنگ زرد روشن بوده و با تنیدن تار از خوشه به خوشه ی دیگر می روند و از بافت گیاه تغذیه می کنند.

نحوه خسارت پروانه خوشه خوار گندم:

خسارت اصلی این آفت مربوط به مرحله ی لاروی می باشد. لاروها اوایل خرداد تا اواخر شهریور شروع به تغذیه از قسمت های مختلف گیاه می کنند. این حشرات زمستان را به همان فرم به عمق خاک می روند و در آنجا زمستان گذرانی می کنند. هنگام شب لاروها با تغذیه از برگ شروع به زدن خسارت به این محصول می کند. در طی روز این آفت داخل ساقه، برگ و کاه و کلش باقی مانده در سطح مزرعه استراحت می کنند.

روش های کنترل پروانه خوشه خوار از آفات گندم:

• استفاده از ارقام مقاوم
• استفاده از ارقام زودرس
• در صورت امکان برداشت زود هنگام محصول
•  زدن شخم پاییزه به منظور کاهش جمعیت فرم زمستان گذران آفت
• داشتن برنامه غذایی اصولی به منظور افزایش مقاومت گیاه
• در صورت شیوع آفت و افزایش خسارت توسط آن، استفاده از سموم دلتامترین به میزان 5 لیتر در هکتار توصیه می شود.

ملخ آسیایی، صحرایی و مراکشی از آفات گندم

این حشرات یکی از خطرناک ترین آفات برای گندم می باشند. ملخ آسیایی به فرم تخم زمستان گذرانی کرده و با شروع فصل شروع به خسارت زدن می کند. ملخ مراکشی در زمین های سفت که خاکی از جنس رس داشته باشند تخم ریزی می کند. این ملخ در خاک نرم و دارای رطوبت قادر به تخم گذاری نمی باشد. ملخ صحرایی در ایران شیوع کمتری دارد. این ملخ می تواند در صورت مساعد بودن شرایط محیطی شیوع پیدا کند و حتی به زمین های اطراف نیز خسارت وارد کند.

روش های کنترل ملخ از آفات گندم:

• بکارگیری پرندگان به عنوان اصلی ترین دشمنان ملخ ها می تواند به کنترل آنها در مزارع گندم کمک زیادی کند.
• حشره کامل و لارو انواع سوسک ها، زنبورها و نوعی مگس از ملخ ها و تخم آنها تغذیه می کنند.
• تولید دشمنان ملخ ها مانند قارچ ها و پروتوزوئرها به منظور تغذیه آنها از ملخ ها. البته این روش بیشتر در کشورهای توسعه یافته اجرا می شود.
• در صورت نیاز به مبارزه شیمیایی با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک استفاده از سموم حشره کش مانند مالاتیون، دیازینون، کاراته زئون به میزان 1 تا 1/5 لیتر در هزار لیتر آب می تواند کاربردی باشد.

 

⇓با مطالعه این مطالب دانش کشاورزی خود را ارتقا دهید⇓

زمستان گذرانی آفات و بیماری ها 

یخ آب زمستانه

شته گندم 

سن گندم